Σύνταξη Σοφία Ντρέκου
Στις 26 Οκτωβρίου 1957, ο Νίκος Καζαντζάκης άφησε την πνοή του στην Πανεπιστημιακή Κλινική του Φράιμπουργκ στη Γερμανία, σε ηλικία 74 ετών. Μετά από ένα ταξίδι στην Κίνα, προσκεκλημένος της κινεζικής κυβέρνησης τον Ιούνιο του 1957, ο Νίκος Καζαντζάκης, κορυφαίος Έλληνας λογοτέχνης και ο περισσότερο μεταφρασμένος παγκοσμίως, επέστρεψε με κλονισμένη την υγεία του προσβληθείς από λευχαιμία (σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο θάνατός του αποδίδεται σε βαριάς μορφής ασιατική γρίπη). Δέκα ημέρες η σωρός του ταξίδεψε στην Ευρώπη μέχρι να καταλήξει στο Ηράκλειο και να αναπαυτεί στον προμαχώνα του Μαρτινέγκο, με θέα το αγαπημένο του Μεγάλο Κάστρο. Ηκηδείατου Καζαντζάκη, που αποτελεί μόνιμο έκθεμα του ΜΝΚ, καταγράφηκε με την κάμερα του Μιχάλη Γαζιάδη και προβλήθηκε στα "Επίκαιρα"των κινηματογραφικών αιθουσών. (σημ: για την κηδεία του βλ. ΕΔΩ: π. Σταύρος: ο ιερέας που τέλεσε την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη)
Οι στερνές ώρες του Ν. Καζαντζάκη όπως
τις περιγράφει η γυναίκα του Ελένη.
«—Νίκο μου, Νίκο μου, φώναξα, με ακούς, αγάπη μου;
Έμεινε ακίνητος. Η «παιδική καρδιά» του χτυπούσε ακόμα. Η ανάσα του έγινε ακόμα πιο γρήγορη και πιο σύντομη. Πήρα το αριστερό του χέρι, μεταξωτό, ποτέ ιδρωμένο, το απόθεσα στο κεφάλι μου:
—Δώσ'μου την ευχή σου, Καλέ μου. Κάνε ν'ακολουθήσω πάντα το δρόμο, που χάραξες. Το χέρι έμεινε ώρα πολλή πάνω στο κεφάλι μου. Ζεστό, μεταξωτό, πάντα δροσερό, όπως το αγαπούσα. Έπειτα το απόθεσα απαλά πάνω στα σεντόνια.
Ο Νίκος Καζαντζάκης δεν υπήρχε πια. Θα 'θελα ν'ανοίξω πόρτες και παράθυρα και να φωνάξω:
—Φεγγάρι, άστρα, δέντρα, νύχτα μαύρη, εσείς που τόσο αγάπησε, ο Καζαντζάκης σας δεν υπάρχει πια!
Γύρισα δίπλα του, τον κοίταζα πολλή ώρα. Του έκλεισα τα μάτια. Τα μάτια που 'χαν το χρώμα της ελιάς δε θα 'βλεπαν ποτέ πια τον ήλιο. Η πηχτή νύχτα του θανάτου, έκλεινε τον κύκλο της, τα τριάντα τρία χρόνια φως.
Όρθιος, όπως έζησε, παράδωσε την ψυχή του, σαν το βασιλιά, που αφού γλέντησε στο μεγάλο τραπέζι, σηκώθηκε, άνοιξε την πόρτα, και, χωρίς να στραφεί πίσω, διάβηκε το κατώφλι.»
Ελένη Ν. Καζαντζάκη, Ο ΑΣΥΜΒΙΒΑΣΤΟΣ, Εκδόσεις Καζαντζάκη.
Η τελευταία συνέντευξη της Ελένης Καζαντζάκη το 1990
Αποσπάσματα από τη τελευταία συνέντευξη της Ελένης Καζαντζάκη, το 1990, στη δημοσιογράφο Γιάννα Δημητριάδου, για λογαριασμό της Ελληνικής Ραδιοφωνίας.
- Είναι αλήθεια, κυρία Καζαντζάκη, ότι εσείς τον στρέψατε
προς το μυθιστόρημα;
- Ναι, είναι απολύτως αλήθεια. Δεν θα έγραφε ποτέ μυθιστόρημα
γιατί έλεγε «δεν έχω εγώ υπομονή να γράψω μυθιστόρημα!»
Και του λεγα «αν ένα απ'όλα αυτά που μου λέτε το βράδυ
για να με κοιμίσετε, το μαγνητοφωνούσαμε,
θα γινόσασταν πλούσιος, διάσημος!»
Μα δεν ξέρετε τι αριστουργήματα μου διηγιόταν..
[...]
Νόμιζε ότι δεν ήταν ικανός να γράψει μυθιστόρημα.
Πίστευε, ακράδαντα, ότι δεν ήταν ικανός,
ότι δεν είχε τη χρειαζούμενη υπομονή.
[...]
- Έλεγε «ο άγγελος έχει τον θεό μέσα του, είναι ημίθεος,
ενώ εγώ ψάχνω να τον βρώ και δεν τον βρίσκω».
Και πριν πεθάνει, ούτε μισή ώρα πριν, του λέω
«και τώρα, λοιπόν, τον βρήκατε τον θεό;»
«Όχι! δεν τον βρήκα αλλά άλλοι θα τον βρουν..»
Πίστευε ότι υπήρχε θεός και άλλοι θα τον έβρισκαν.
Εκείνος όμως δεν τον βρήκε.
Ήταν τα τελευταία λόγια που μου είπε.
«Διαχρονικά Στοιχείαμπορείς
να βρεις στο έργο του Καζαντζάκη
ακόμα και πέρα από την Ασκητική
γιατί κατάφερε να δει
πιο πέρα από το συμβατικό...
γιατί δεν γονάτισε
μπροστά στα κοινωνικά
και προσπάθησε να δει
τα ανθρώπινα μέσω ανθρωπιάς
για να αγγίζει και την πίστη
της Ανθρωπότητας χωρίς όρια
έτσι ώστε να γίνει εφικτή η υπέρβαση
και η σωτηριολογία να αποκτήσει
μια ευρύτερη έννοια
λόγω σκέψης συνειδητής
και αφοσίωσης στο έργο.»
Ο πόλεμος του ανθρώπου ενάντια σε μοίρα που του επέβαλαν. Καταγγελία για μια συνωμοσία που ο χωροχρόνος δεν την αντέχει. Εκεί που το επέκεινα, μένει σιωπηλό, με την αλήθεια να τρέχει να δίνει μάχη με τις συμπληγάδες έτοιμες να την συνθλίψουν, με τον Άνθρωπο πολεμιστή με την ψυχή στο στόμα, να δίνει μάχη ζερβά και δεξιά, να μην θέλει να την παραδώσει, νοιώθοντας το βαρύ το τίμημα, το ατίμητο, αυτό που με πολύ τον μόχθο και αγώνα την κουβαλά, καταθέτοντας την Στον μόνον δικαιούχο, Τον Δωρητή, Τον Πρωτομάστορα που δίνει την ζωή. www.sophia-ntrekou.gr
Αφιέρωμα στις αναφορές του Νίκου Λυγερού στο Νίκο Καζαντζάκη της Σοφίας Ντρέκου
Ένα με την τελευταία τηλεοπτική συνέντευξηπου παραχώρησε ο Νίκος Καζαντζάκης στην γαλλική τηλεόραση. Η συνέντευξη δόθηκε στις 22 Μαΐου 1957, λίγους μήνες πριν τον θάνατο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη στους Pierre Dumayet και Max-Pol Fouchet. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο, την τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης, 5 μήνες πριν τον θάνατό του. Η συνέντευξη δόθηκε, στις 22 Μαΐου 1957, στη γαλλική τηλεόραση. Μίλησε στους δημοσιογράφους Pierre Dumayet και Max-Pol Fouchet και αφορούσε στα δυο έργα του, τον «Ζορμπά» και τον «Φτωχούλη του Θεού», που ήταν και το πιο πρόσφατο. Δείτε τη συνέντευξη από το μεταφρασμένο βίντεο.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΝ. ΚΑΖΑΤΖΑΚΗ ΣΤΟΝ PIERRE SIPRIOT
Ας δούμε ένα μικρό απόσπασμααπό το έργο του Νικολάου Καζαντζάκη «Ασκητική». Ο Καζαντζάκης ξεκίνησε να γράφει την «Ασκητική» στη Βιέννη το 1922 και ολοκλήρωσε τη συγγραφή της ένα χρόνο μετά, στο Βερολίνο.
Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή· ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός· κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.
Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή· κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.
Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν:
α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία·
β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο.
Και τα δυο ρέματα πηγάζουν από τα έγκατα της αρχέγονης ουσίας. Στην αρχή η ζωή ξαφνιάζει· σαν παράνομη φαίνεται, σαν παρά φύση, σαν εφήμερη αντίδραση στις σκοτεινές αιώνιες πηγές· μα βαθύτερα νιώθουμε: η Ζωή είναι κι αυτή άναρχη, ακατάλυτη φόρα του Σύμπαντου.
Αλλιώς, πούθε η περανθρώπινη δύναμη που μας σφεντονίζει από το αγέννητο στο γεννητό και μας γκαρδιώνει· φυτά, ζώα, ανθρώπους· στον αγώνα; Και τα δυο αντίδρομα ρέματα είναι άγια.
Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ’ όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες Ορμές· και με τ’ όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη.
[...]
Η ΣΙΓΗ
Μια Φλόγα είναι η ψυχή του ανθρώπου· ένα πύρινο πουλί, πηδάει από κλαρί σε κλαρί, από κεφάλι σε κεφάλι, και φωνάζει: «Δεν μπορώ να σταθώ, δεν μπορώ να καώ, κανένας δεν μπορεί να με σβήσει!»
Δέντρο φωτιά γίνεται ολομεμιάς το Σύμπαντο. Ανάμεσα από τους καπνούς κι από τις φλόγες, αναπαμένος στην κορυφή της πυρκαγιάς, κρατώ αμόλευτο, δροσερό, γαλήνιο, τον καρπό της φωτιάς, το Φως.
Από την αψηλή τούτη κορυφή κοιτάζω την κόκκινη γραμμή που ανηφορίζει· τρεμάμενο αίματερό φωσφόρισμα, που σούρνεται σαν έντομο ερωτεμένο μέσα από τους αποβροχάρικους γύρους του μυαλού μου.
Εγώ, ράτσα, άνθρωποι, γης, θεωρία και πράξη, Θεός, φαντάσματα από χώμα και μυαλό, καλά για τις απλοϊκές καρδιές που φοβούνται, καλά για τις ανεμογγάστρωτες ψυχές που θαρρούν πως γεννούνε.
Από που ερχόμαστε; Που πηγαίνουμε; Τι νόημα έχει τούτη η ζωή; φωνάζουν οι καρδιές, ρωτούν οι κεφαλές, χτυπώντας το χάος.
Και μια φωτιά μέσα μου κίνησε ν’ απαντήσει. Θα ’ρθει μια μέρα, σίγουρα, η φωτιά να καθαρίσει τη γης. Θα ’ρθει μια μέρα, σίγουρα, η φωτιά να εξαφανίσει τη γης. Αυτή είναι η Δευτέρα Παρουσία.
Μια γλώσσα πύρινη είναι η ψυχή κι αγλείφει και μάχεται να πυρπολήσει τον κατασκότεινο όγκο του κόσμου. Μια μέρα όλο το Σύμπαντο θα γίνει πυρκαγιά.
Η φωτιά είναι η πρώτη κι η στερνή προσωπίδα του Θεού μου. Ανάμεσα σε δυο μεγάλες πυρές χορεύουμε και κλαίμε.
Λαμποκοπούν, αντηλαρίζουν οι στοχασμοί και τα κορμιά μας. Γαλήνιος στέκουμαι ανάμεσα στις δυο πυρές κι είναι τα φρένα μου ακίνητα μέσα στον ίλιγγο και λέω:
Πολύ μικρός είναι ο καιρός, πολύ στενός είναι ο τόπος ανάμεσα στις δυο πυρές, πολύ οκνός είναι ο ρυθμός ετούτος της ζωής· δεν έχω καιρό, δεν έχω τόπο να χορέψω! Βιάζουμαι!
Κι ολομεμιάς ο ρυθμός της γης γίνεται ίλιγγος, ο χρόνος εξαφανίζεται, η στιγμή στροβιλίζεται, γίνεται αίωνιότητα, το κάθε σημείο -θες έντομο, θες άστρο, θες Ιδέα· γίνεται χορός.
Ήταν φυλακή, κι η φυλακή συντρίβεται κι οι φοβερές δυνάμες μέσα λευτερώνουνται και το σημείο δεν υπάρχει πια!
Ο ανώτατος αυτός βαθμός της άσκησης λέγεται: Σιγή. Όχι γιατί το περιεχόμενο είναι η ακρότατη άφραστη απελπισία για η ακρότατη άφραστη χαρά κι ελπίδα. Μήτε γιατί είναι η ακρότατη γνώση, που δεν καταδέχεται να μιλήσει, για η ακρότατη άγνοια, που δεν μπορεί.
Σιγή θα πει: Καθένας, αφού τελέψει τη θητεία του σε όλους τους άθλους, φτάνει πια στην ανώτατη κορφή της προσπάθειας· πέρα από κάθε άθλο, δεν αγωνίζεται, δε φωνάζει· ωριμάζει αλάκερος σιωπηλά, ακατάλυτα, αιώνια με το Σύμπαντο.
Αρμοδέθηκε πια, σοφίλιασε με την άβυσσο, όπως ο σπόρος του αντρός με το σπλάχνο της γυναίκας.
Είναι πια η άβυσσο η γυναίκα του και τη δουλεύει, ανοίγει, τρώει τα σωθικά της, μετουσιώνει το αίμα της, γελάει, κλαίει, ανεβαίνει, κατεβαίνει μαζί της, δεν την αφήνει!
Πώς μπορείς να φτάσεις στο σπλάχνο της άβυσσος και να την καρπίσεις; Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί, δεν μπορεί να στριμωχτεί σε λόγια, να υποταχτεί σε νόμους· καθένας έχει και τη λύτρωση τη δική του, απόλυτα ελεύτερος.
Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν’ ανοίξει δρόμο. Δρόμος ν’ ανοιχτεί δεν υπάρχει.
Καθένας, ανεβαίνοντας απάνω από τη δική του κεφαλή, ξεφεύγει από το μικρό, όλο απορίες μυαλό του.
Μέσα στη βαθιά Σιγή, όρθιος, άφοβος, πονώντας και παίζοντας, ανεβαίνοντας ακατάπαυτα από κορυφή σε κορυφή, ξέροντας πως το ύψος δεν έχει τελειωμό, τραγουδά, κρεμάμενος στην άβυσσο, το μαγικό τούτο περήφανο ξόρκι:
ΠΙΣΤΕΥΩ Σ’ ΕΝΑ ΘΕΟ, ΑΚΡΙΤΑ, ΔΙΓΕΝΗ, ΣΤΡΑΤΕΥΟΜΕΝΟ, ΠΑΣΧΟΝΤΑ, ΜΕΓΑΛΟΔΥΝΑΜΟ, ΟΧΙ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟ, ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ ΣΤ’ ΑΚΡΟΤΑΤΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΦΩΤΕΙΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΣ, ΤΙΣ ΟΡΑΤΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΟΡΑΤΕΣ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤ’ ΑΝΑΡΙΘΜΗΤΑ, ΕΦΗΜΕΡΑ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΠΟΥ ΠΗΡΕ Ο ΘΕΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΚΡΙΝΩ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΑΥΤΗ ΡΟΗ ΤΟΥ ΤΗΝ ΑΚΑΤΑΛΥΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤΟΝ ΑΓΡΥΠΝΟ ΒΑΡΥΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΔΑΜΑΖΕΙ ΚΑΙ ΚΑΡΠΙΖΕΙ ΤΗΝ ΥΛΗ· ΤΗ ΖΩΟΔΟΧΑ ΠΗΓΗ ΦΥΤΩΝ, ΖΩΩΝ ΚΙ ΑΝΘΡΩΠΩΝ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΤΟ ΧΩΜΑΤΕΝΙΟ ΑΛΩΝΙ, ΟΠΟΥ ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΝΥΧΤΑ ΠΑΛΕΥΕΙ Ο ΑΚΡΙΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ.
«ΒΟΗΘΕΙΑ!» ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ. «ΒΟΗΘΕΙΑ!» ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ, ΚΙ ΑΚΟΥΩ.
ΜΕΣΑ ΜΟΥ ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΟΙ ΡΑΤΣΕΣ ΟΛΕΣ, ΚΙ ΟΛΗ Η ΓΗΣ, ΑΚΟΥΜΕ ΜΕ ΤΡΟΜΟ, ΜΕ ΧΑΡΑ, ΤΗΝ ΚΡΑΥΓΗ ΣΟΥ.
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΝ ΚΑΙ ΧΥΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΟΥΝ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΜΟΝΑΧΑ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ.»
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΑΝ, ΣΜΙΓΟΥΝ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ.»
ΚΑΙ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΚΡΑΤΟΥΝ, ΚΑΙ ΔΕ ΛΥΓΟΥΝ, ΑΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΜΕΓΑ, ΕΞΑΙΣΙΟ, ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟ ΜΥΣΤΙΚΟ:
ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟΥΤΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!
ΤΕΛΟΣ
Βιβλιογραφία: Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική. Salvatores Dei, χ.ε.ο.,
Αθήνα 1962, σ. 9-10 και 91-95 www.sophia-ntrekou.gr
Διαβάστε για τον Νίκο Καζαντζάκη:
★ Ντοκουμέντο: Η άγνωστη επιστολή του Αϊνστάιν στον Καζαντζάκη και η επιστολή του Ν. Καζαντζάκη, στον Einstein! http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2016/08/epistoli.einstein.ston.Kazantzaki.html
★ Το ύφος του Καζαντζάκη - Το βάθος της Ασκητικής (Βίντεο + Απομαγνητοφώνηση) Στην Ασκητική (Αναφορές του Ν. Λυγερού στο Ν. Καζαντζάκη) - Οι στερνές ώρες του Ν. Καζαντζάκη όπως τις περιγράφει η γυναίκα του Ελένη. (+Βίντεο) http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2015/03/to-yfos-toy-kazantzaki.html
★ «Η μάνα μου» (απόσπασμα από το «Αναφορά στο Γκρέκο») http://www.sophia-ntrekou.gr/2014/05/MHtera-MHtera.html
★ Στην Ασκητική μπορείς να διαβάσεις περισσότερα απ'όσα έχει γράψει γιατί είναι γεμάτη με νοήματα πεμπτουσίας... που θα καταλάβεις με τις συνθήκες ποια είναι η ουσία της, μετά την υπέρβαση. http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2015/03/blog-post_7.html
★ π. Σταύρος: ο ιερέας που τέλεσε την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη (Εικόνες κ Βίντεο) http://www.sophia-ntrekou.gr/2018/08/papastayros-Kazantzakis.html
Ένα με την τελευταία τηλεοπτική συνέντευξηπου παραχώρησε ο Νίκος Καζαντζάκης στην γαλλική τηλεόραση. Η συνέντευξη δόθηκε στις 22 Μαΐου 1957, λίγους μήνες πριν τον θάνατο του μεγάλου Έλληνα λογοτέχνη στους Pierre Dumayet και Max-Pol Fouchet. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο, την τελευταία συνέντευξη που έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης, 5 μήνες πριν τον θάνατό του. Η συνέντευξη δόθηκε, στις 22 Μαΐου 1957, στη γαλλική τηλεόραση. Μίλησε στους δημοσιογράφους Pierre Dumayet και Max-Pol Fouchet και αφορούσε στα δυο έργα του, τον «Ζορμπά» και τον «Φτωχούλη του Θεού», που ήταν και το πιο πρόσφατο. Δείτε τη συνέντευξη από το μεταφρασμένο βίντεο.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗΝ. ΚΑΖΑΤΖΑΚΗ ΣΤΟΝ PIERRE SIPRIOT
ΓΑΛΛΙΚΗ ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΑ (ΠΑΡΙΣΙ) 6 ΜΑΙΟΥ 1955.
Ας δούμε ένα μικρό απόσπασμααπό το έργο του Νικολάου Καζαντζάκη «Ασκητική». Ο Καζαντζάκης ξεκίνησε να γράφει την «Ασκητική» στη Βιέννη το 1922 και ολοκλήρωσε τη συγγραφή της ένα χρόνο μετά, στο Βερολίνο.
- Μια ελβετική εφημερίδα έγραψε πως η Ασκητική είναι «το κατά Καζαντζάκην ευαγγέλιο». Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε γράψει πως η «Ασκητική» είναι «η πιο σπαραχτική Κραυγή τής ζωής του» και πως όλο το έργο του είναι σχόλιο πάνω σ’ αυτήν την Κραυγή.
Ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η επιστροφή· ταυτόχρονα το ξεκίνημα κι ο γυρισμός· κάθε στιγμή πεθαίνουμε. Γι αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της ζωής είναι ο θάνατος.
Μα κι ευτύς ως γεννηθούμε, αρχίζει κι η προσπάθεια να δημιουργήσουμε, να συνθέσουμε, να κάμουμε την ύλη ζωή· κάθε στιγμή γεννιούμαστε. Γι’ αυτό πολλοί διαλάλησαν: Σκοπός της εφήμερης ζωής είναι η αθανασία.
Στα πρόσκαιρα ζωντανά σώματα τα δυο τούτα ρέματα παλεύουν:
α) ο ανήφορος, προς τη σύνθεση, προς τη ζωή, προς την αθανασία·
β) ο κατήφορος, προς την αποσύνθεση, προς την ύλη, προς το θάνατο.
Και τα δυο ρέματα πηγάζουν από τα έγκατα της αρχέγονης ουσίας. Στην αρχή η ζωή ξαφνιάζει· σαν παράνομη φαίνεται, σαν παρά φύση, σαν εφήμερη αντίδραση στις σκοτεινές αιώνιες πηγές· μα βαθύτερα νιώθουμε: η Ζωή είναι κι αυτή άναρχη, ακατάλυτη φόρα του Σύμπαντου.
Αλλιώς, πούθε η περανθρώπινη δύναμη που μας σφεντονίζει από το αγέννητο στο γεννητό και μας γκαρδιώνει· φυτά, ζώα, ανθρώπους· στον αγώνα; Και τα δυο αντίδρομα ρέματα είναι άγια.
Χρέος μας λοιπόν να συλλάβουμε τ’ όραμα που χωράει κι εναρμονίζει τις δυο τεράστιες τούτες άναρχες, ακατάλυτες Ορμές· και με τ’ όραμα τούτο να ρυθμίσουμε το στοχασμό μας και την πράξη.
[...]
Η ΣΙΓΗ
Μια Φλόγα είναι η ψυχή του ανθρώπου· ένα πύρινο πουλί, πηδάει από κλαρί σε κλαρί, από κεφάλι σε κεφάλι, και φωνάζει: «Δεν μπορώ να σταθώ, δεν μπορώ να καώ, κανένας δεν μπορεί να με σβήσει!»
Δέντρο φωτιά γίνεται ολομεμιάς το Σύμπαντο. Ανάμεσα από τους καπνούς κι από τις φλόγες, αναπαμένος στην κορυφή της πυρκαγιάς, κρατώ αμόλευτο, δροσερό, γαλήνιο, τον καρπό της φωτιάς, το Φως.
Από την αψηλή τούτη κορυφή κοιτάζω την κόκκινη γραμμή που ανηφορίζει· τρεμάμενο αίματερό φωσφόρισμα, που σούρνεται σαν έντομο ερωτεμένο μέσα από τους αποβροχάρικους γύρους του μυαλού μου.
Εγώ, ράτσα, άνθρωποι, γης, θεωρία και πράξη, Θεός, φαντάσματα από χώμα και μυαλό, καλά για τις απλοϊκές καρδιές που φοβούνται, καλά για τις ανεμογγάστρωτες ψυχές που θαρρούν πως γεννούνε.
Από που ερχόμαστε; Που πηγαίνουμε; Τι νόημα έχει τούτη η ζωή; φωνάζουν οι καρδιές, ρωτούν οι κεφαλές, χτυπώντας το χάος.
Και μια φωτιά μέσα μου κίνησε ν’ απαντήσει. Θα ’ρθει μια μέρα, σίγουρα, η φωτιά να καθαρίσει τη γης. Θα ’ρθει μια μέρα, σίγουρα, η φωτιά να εξαφανίσει τη γης. Αυτή είναι η Δευτέρα Παρουσία.
Μια γλώσσα πύρινη είναι η ψυχή κι αγλείφει και μάχεται να πυρπολήσει τον κατασκότεινο όγκο του κόσμου. Μια μέρα όλο το Σύμπαντο θα γίνει πυρκαγιά.
Η φωτιά είναι η πρώτη κι η στερνή προσωπίδα του Θεού μου. Ανάμεσα σε δυο μεγάλες πυρές χορεύουμε και κλαίμε.
Λαμποκοπούν, αντηλαρίζουν οι στοχασμοί και τα κορμιά μας. Γαλήνιος στέκουμαι ανάμεσα στις δυο πυρές κι είναι τα φρένα μου ακίνητα μέσα στον ίλιγγο και λέω:
Πολύ μικρός είναι ο καιρός, πολύ στενός είναι ο τόπος ανάμεσα στις δυο πυρές, πολύ οκνός είναι ο ρυθμός ετούτος της ζωής· δεν έχω καιρό, δεν έχω τόπο να χορέψω! Βιάζουμαι!
Κι ολομεμιάς ο ρυθμός της γης γίνεται ίλιγγος, ο χρόνος εξαφανίζεται, η στιγμή στροβιλίζεται, γίνεται αίωνιότητα, το κάθε σημείο -θες έντομο, θες άστρο, θες Ιδέα· γίνεται χορός.
Ήταν φυλακή, κι η φυλακή συντρίβεται κι οι φοβερές δυνάμες μέσα λευτερώνουνται και το σημείο δεν υπάρχει πια!
Ο ανώτατος αυτός βαθμός της άσκησης λέγεται: Σιγή. Όχι γιατί το περιεχόμενο είναι η ακρότατη άφραστη απελπισία για η ακρότατη άφραστη χαρά κι ελπίδα. Μήτε γιατί είναι η ακρότατη γνώση, που δεν καταδέχεται να μιλήσει, για η ακρότατη άγνοια, που δεν μπορεί.
Σιγή θα πει: Καθένας, αφού τελέψει τη θητεία του σε όλους τους άθλους, φτάνει πια στην ανώτατη κορφή της προσπάθειας· πέρα από κάθε άθλο, δεν αγωνίζεται, δε φωνάζει· ωριμάζει αλάκερος σιωπηλά, ακατάλυτα, αιώνια με το Σύμπαντο.
Αρμοδέθηκε πια, σοφίλιασε με την άβυσσο, όπως ο σπόρος του αντρός με το σπλάχνο της γυναίκας.
Είναι πια η άβυσσο η γυναίκα του και τη δουλεύει, ανοίγει, τρώει τα σωθικά της, μετουσιώνει το αίμα της, γελάει, κλαίει, ανεβαίνει, κατεβαίνει μαζί της, δεν την αφήνει!
Πώς μπορείς να φτάσεις στο σπλάχνο της άβυσσος και να την καρπίσεις; Αυτό δεν μπορεί να ειπωθεί, δεν μπορεί να στριμωχτεί σε λόγια, να υποταχτεί σε νόμους· καθένας έχει και τη λύτρωση τη δική του, απόλυτα ελεύτερος.
Διδασκαλία δεν υπάρχει, δεν υπάρχει Λυτρωτής που ν’ ανοίξει δρόμο. Δρόμος ν’ ανοιχτεί δεν υπάρχει.
Καθένας, ανεβαίνοντας απάνω από τη δική του κεφαλή, ξεφεύγει από το μικρό, όλο απορίες μυαλό του.
Μέσα στη βαθιά Σιγή, όρθιος, άφοβος, πονώντας και παίζοντας, ανεβαίνοντας ακατάπαυτα από κορυφή σε κορυφή, ξέροντας πως το ύψος δεν έχει τελειωμό, τραγουδά, κρεμάμενος στην άβυσσο, το μαγικό τούτο περήφανο ξόρκι:
ΠΙΣΤΕΥΩ Σ’ ΕΝΑ ΘΕΟ, ΑΚΡΙΤΑ, ΔΙΓΕΝΗ, ΣΤΡΑΤΕΥΟΜΕΝΟ, ΠΑΣΧΟΝΤΑ, ΜΕΓΑΛΟΔΥΝΑΜΟ, ΟΧΙ ΠΑΝΤΟΔΥΝΑΜΟ, ΠΟΛΕΜΙΣΤΗ ΣΤ’ ΑΚΡΟΤΑΤΑ ΣΥΝΟΡΑ, ΣΤΡΑΤΗΓΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ ΣΕ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΦΩΤΕΙΝΕΣ ΔΥΝΑΜΕΣ, ΤΙΣ ΟΡΑΤΕΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΑΟΡΑΤΕΣ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤ’ ΑΝΑΡΙΘΜΗΤΑ, ΕΦΗΜΕΡΑ ΠΡΟΣΩΠΕΙΑ ΠΟΥ ΠΗΡΕ Ο ΘΕΟΣ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ ΚΑΙ ΞΕΚΡΙΝΩ ΠΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΠΑΥΤΗ ΡΟΗ ΤΟΥ ΤΗΝ ΑΚΑΤΑΛΥΤΗ ΕΝΟΤΗΤΑ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤΟΝ ΑΓΡΥΠΝΟ ΒΑΡΥΝ ΑΓΩΝΑ ΤΟΥ, ΠΟΥ ΔΑΜΑΖΕΙ ΚΑΙ ΚΑΡΠΙΖΕΙ ΤΗΝ ΥΛΗ· ΤΗ ΖΩΟΔΟΧΑ ΠΗΓΗ ΦΥΤΩΝ, ΖΩΩΝ ΚΙ ΑΝΘΡΩΠΩΝ.
ΠΙΣΤΕΥΩ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ, ΤΟ ΧΩΜΑΤΕΝΙΟ ΑΛΩΝΙ, ΟΠΟΥ ΜΕΡΑ ΚΑΙ ΝΥΧΤΑ ΠΑΛΕΥΕΙ Ο ΑΚΡΙΤΑΣ ΜΕ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ.
«ΒΟΗΘΕΙΑ!» ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ. «ΒΟΗΘΕΙΑ!» ΚΡΑΖΕΙΣ, ΚΥΡΙΕ, ΚΙ ΑΚΟΥΩ.
ΜΕΣΑ ΜΟΥ ΟΙ ΠΡΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΑΠΟΓΟΝΟΙ ΚΙ ΟΙ ΡΑΤΣΕΣ ΟΛΕΣ, ΚΙ ΟΛΗ Η ΓΗΣ, ΑΚΟΥΜΕ ΜΕ ΤΡΟΜΟ, ΜΕ ΧΑΡΑ, ΤΗΝ ΚΡΑΥΓΗ ΣΟΥ.
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΑΚΟΥΝ ΚΑΙ ΧΥΝΟΥΝΤΑΙ ΝΑ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΟΥΝ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΜΟΝΑΧΑ ΥΠΑΡΧΟΥΜΕ.»
ΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΣΕ ΛΥΤΡΩΣΑΝ, ΣΜΙΓΟΥΝ ΜΑΖΙ ΣΟΥ, ΚΥΡΙΕ, ΚΑΙ ΛΕΝ: «ΕΓΩ ΚΑΙ ΣΥ ΕΙΜΑΣΤΕ ΕΝΑ.»
ΚΑΙ ΤΡΙΣΜΑΚΑΡΙΟΙ ΟΣΟΙ ΚΡΑΤΟΥΝ, ΚΑΙ ΔΕ ΛΥΓΟΥΝ, ΑΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΩΜΟΥΣ ΤΟΥΣ, ΤΟ ΜΕΓΑ, ΕΞΑΙΣΙΟ, ΑΠΟΤΡΟΠΑΙΟ ΜΥΣΤΙΚΟ:
ΚΑΙ ΤΟ ΕΝΑ ΤΟΥΤΟ ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ!
ΤΕΛΟΣ
Βιβλιογραφία: Νίκος Καζαντζάκης, Ασκητική. Salvatores Dei, χ.ε.ο.,
Αθήνα 1962, σ. 9-10 και 91-95 www.sophia-ntrekou.gr
Διαβάστε για τον Νίκο Καζαντζάκη:
★ Ντοκουμέντο: Η άγνωστη επιστολή του Αϊνστάιν στον Καζαντζάκη και η επιστολή του Ν. Καζαντζάκη, στον Einstein! http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2016/08/epistoli.einstein.ston.Kazantzaki.html
★ Το ύφος του Καζαντζάκη - Το βάθος της Ασκητικής (Βίντεο + Απομαγνητοφώνηση) Στην Ασκητική (Αναφορές του Ν. Λυγερού στο Ν. Καζαντζάκη) - Οι στερνές ώρες του Ν. Καζαντζάκη όπως τις περιγράφει η γυναίκα του Ελένη. (+Βίντεο) http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2015/03/to-yfos-toy-kazantzaki.html
★ «Η μάνα μου» (απόσπασμα από το «Αναφορά στο Γκρέκο») http://www.sophia-ntrekou.gr/2014/05/MHtera-MHtera.html
★ Στην Ασκητική μπορείς να διαβάσεις περισσότερα απ'όσα έχει γράψει γιατί είναι γεμάτη με νοήματα πεμπτουσίας... που θα καταλάβεις με τις συνθήκες ποια είναι η ουσία της, μετά την υπέρβαση. http://nikos-lygeros-poihsh.blogspot.gr/2015/03/blog-post_7.html
★ π. Σταύρος: ο ιερέας που τέλεσε την κηδεία του Ν. Καζαντζάκη (Εικόνες κ Βίντεο) http://www.sophia-ntrekou.gr/2018/08/papastayros-Kazantzakis.html