Οι Πορείες Θανάτου

της Σοφίας Ντρέκου

Πορείες θανάτουονομάζονται οι βίαιες μετακινήσεις από τους Ναζιστές χιλιάδων κρατουμένων, κυρίως Εβραίων, από τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που βρίσκονταν κοντά στα μέτωπα του πολέμου προς τα στρατόπεδα στο εσωτερικό της Γερμανίας.

Κατά τα τέλη του Β'Παγκοσμίου Πολέμουτο 1944, καθώς οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, η Βρετανία και ο Καναδάς έφτασαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης από τα δυτικά, η Σοβιετική Ένωση προέλαυνε από τα ανατολικά. Οι Γερμανοί αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα στρατόπεδα, μεταφέροντας ή καταστρέφοντας τις αποδείξεις των κτηνωδιών που είχαν διαπράξει εκεί.

Οι κρατούμενοι, ήδη άρρωστοι μετά από μήνες ή έτη κακομεταχείρισης και ασιτίας, σχημάτιζαν πορείες για δεκάδες χιλιόμετρα μέσα στα χιόνια κατευθυνόμενοι στους σιδηροδρομικούς σταθμούς· στη συνέχεια μεταφέρονταν για μέρες -κάποιες φορές χωρίς φαγητό και στέγη- με εμπορικές αμαξοστοιχίες που είχαν ανοιχτά βαγόνια· όταν έφταναν στον προορισμό τους εξαναγκάζονταν και πάλι σε πεζοπορία προς τα νέα στρατόπεδα. Όσοι κρατούμενοι επιβράδυναν ή κατέρρεαν, εκτελούνταν επιτόπου.

Η μεγαλύτερη και γνωστότερη πορεία θανάτουέλαβε χώρα τον Ιανουάριο του 1945, όταν ο σοβιετικός στρατός προέλαυνε στην Πολωνία. Εννιά ημέρες πριν φτάσουν οι Σοβιετικοί στο στρατόπεδο θανάτου στο Άουσβιτς, οι Γερμανοί εξανάγκασαν σε πορεία 60.000 κρατούμενους από το στρατόπεδο εκείνο προς το Βότσισλαβ, το οποίο απείχε 55 και πλέον χιλιόμετρα, όπου τους φόρτωσαν σε εμπορικές αμαξοστοιχίες με κατεύθυνση άλλα στρατόπεδα. Περίπου 15.000 πέθαναν καθοδόν.

Οι Γερμανοί σκότωσαν μεγάλο αριθμό κρατουμένων πριν, κατά τη διάρκεια και μετά από τις πορείες θανάτου. Εφτακόσιοι κρατούμενοι θανατώθηκαν κατά τη διάρκεια μιας δεκαήμερης πορείας 7.000 Εβραίων, στους οποίους περιλαμβάνονταν 6.000 γυναίκες, οι οποίοι μεταφέρονταν από στρατόπεδα της περιοχής του Γκντανσκ, κοντά στη Βαλτική Θάλασσα. Όσοι παρέμεναν ζωντανοί όταν έφτασε η πορεία στις ακτές εξαναγκάστηκαν να πέσουν στη θάλασσα και τους πυροβόλησαν.

Ο Έλι Βίζελ (Elie Wiesel), επιζώντου Ολοκαυτώματος και βραβευμένος με Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης το 1986, είχε εξαναγκαστεί σε πορεία θανάτου μαζί με τον πατέρα του, τον Σλόμο από το Άουσβιτς στο Μπούχενβαλντ, την οποία περιγράφει στην νουβέλα που έγραψε το 1958 με τίτλο «Νύχτα».

Κοντά στο τέλος του πολέμου, ενώ οι γερμανικές στρατιωτικές δυνάμεις κατέρρεαν, οι δυνάμεις των Συμμάχων περικύκλωναν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης των Ναζί. Οι Σοβιετικοί πλησίαζαν από τα ανατολικά, ενώ οι Βρετανοί, οι Γάλλοι και οι Αμερικανοί από τα δυτικά. Οι Γερμανοί ξεκίνησαν πυρετωδώς να μετακινούν τους κρατούμενους από τα στρατόπεδα που βρίσκονταν στην πρώτη γραμμή και να τους μεταφέρουν για να χρησιμοποιηθούν ως εργάτες σε καταναγκαστική εργασία σε στρατόπεδα της Γερμανίας. Οι κρατούμενοι πρώτα μεταφέρονταν με τρένο και στη συνέχεια πεζοί σε «πορείες θανάτου» όπως έμειναν στην ιστορία.

Οι κρατούμενοι ήταν αναγκασμένοι να διανύουν μεγάλες αποστάσεις περπατώντας μέσα στο τσουχτερό κρύο, με ελάχιστη ή χωρίς καθόλου τροφή, νερό ή ξεκούραση. Όσοι δεν μπορούσαν να ακολουθήσουν το ρυθμό εκτελούνταν. Οι μεγαλύτερες πορείες θανάτου πραγματοποιήθηκαν το χειμώνα του 1944-1945, όταν ο σοβιετικός στρατός ξεκίνησε την απελευθέρωση της Πολωνίας. Εννέα ημέρες πριν την άφιξη των Σοβιετικών στο Άουσβιτς, οι Γερμανοί υποχρέωσαν δεκάδες χιλιάδες κρατούμενους σε πορεία έξω από το στρατόπεδο προς το Wodzislaw, μια πόλη που απείχε τριάντα πέντε μίλια, όπου τους έβαλαν σε εμπορευματικές αμαξοστοιχίες με προορισμό άλλα στρατόπεδα. Σχεδόν ένας στους τέσσερις πέθανε στην πορεία.

Οι Ναζί συχνά δολοφονούσαν μεγάλες ομάδες κρατουμένων πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά τις πορείες. Στη διάρκεια μιας πορείας, 7.000 Εβραίοι κρατούμενοι, 6.000 εκ των οποίων ήταν γυναίκες, μεταφέρθηκαν από στρατόπεδα στην περιοχή Danzig που συνόρευε στο Βορρά με τη Βαλτική Θάλασσα. Στη διάρκεια της δεκαήμερης πορείας, 700 δολοφονήθηκαν. Όσοι ήταν ακόμα ζωντανοί όταν έφτασαν στις ακτές της θάλασσας, οδηγήθηκαν στο νερό και εκτελέστηκαν.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΕΣ

18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945: ΑΡΧΙΖΟΥΝ ΟΙ ΠΟΡΕΙΕΣ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΩΝ ΑΟΥΣΒΙΤΣ

Τα SS ξεκίνησαν την εκκένωση του Άουσβιτς και των περιφερειακών στρατοπέδων. Σχεδόν 60.000 κρατούμενοι αναγκάστηκαν να πραγματοποιήσουν πορείες θανάτου από το σύστημα στρατοπέδων του Άουσβιτς. Χιλιάδες σκοτώθηκαν στις ημέρες πριν από την πορεία θανάτου. Δεκάδες χιλιάδες κρατούμενοι, ως επί το πλείστον Εβραίοι, πήραν μέρος στην καταναγκαστική πορεία προς την πόλη του Wodzislaw στο δυτικό μέρος της Άνω Σιλεσίας. Οι φρουροί των SS πυροβολούσαν οποιονδήποτε έμενε πίσω ή δεν μπορούσε να συνεχίσει. Περισσότεροι από 15.000 άνθρωποι πέθαναν κατά τη διάρκεια των πορειών θανάτου από το Άουσβιτς. Στο Wodzislaw, οι κρατούμενοι στοιβάζονταν σε εμπορευματικές αμαξοστοιχίες και εκτοπίζονταν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία, ειδικά στο Φλόσενμπεργκ, το Σαξενχάουζεν, το Γκρος-Ρόζεν, το Μπούχενβαλντ, το Νταχάου και το Μαουτχάουζεν. Στις 27 Ιανουαρίου του 1945, ο σοβιετικός στρατός εισήλθε στο Άουσβιτς και απελευθέρωσε τους λιγοστούς εναπομείναντες κρατούμενους.

24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 1945: Η ΕΚΚΕΝΩΣΗ ΚΑΙ Η ΠΟΡΕΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΣΤΟΥΤΧΟΦ

Ξεκινά η εκκένωση σχεδόν 50.000 κρατουμένων, στην συντριπτική πλειοψηφία τους Εβραίοι, από το σύστημα στρατοπέδων Στούτχοφ στη βόρεια Πολωνία. Σχεδόν 5.000 κρατούμενοι οδηγήθηκαν σε πορεία από τα δευτερεύοντα στρατόπεδα του Στούτχοφ προς τις ακτές της Βαλτικής Θάλασσας, υποχρεώθηκαν να μπουν στο νερό και εκτελέστηκαν με πυροβόλα. Άλλοι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε πορεία θανάτου στο Lauenburg της ανατολικής Γερμανίας την οποία διέκοψαν οι προωθημένες δυνάμεις των Σοβιετικών. Οι Γερμανοί υποχρέωσαν τους κρατούμενους να επιστρέψουν στο Στούτχοφ. Η πορεία σε δριμείες χειμερινές συνθήκες και η βάναυση μεταχείριση από τους φρουρούς των SS, οδήγησε στο θάνατο χιλιάδων κατά τη διάρκεια της πορείας θανάτου. Στα τέλη Απριλίου του 1945, οι εναπομείναντες κρατούμενοι απομακρύνθηκαν από το Στούτχοφ μέσω θάλασσας, δεδομένου ότι το Στούτχοφ ήταν πλήρως περικυκλωμένο από σοβιετικές δυνάμεις. Και πάλι, εκατοντάδες κρατούμενοι αναγκάστηκαν με τη βία να μπουν στη θάλασσα και εκτελέστηκαν. Πάνω από 25.000 κρατούμενοι, ένας στους δύο, πέθαναν κατά τη διάρκεια της εκκένωσης από το Στούτχοφ. Οι σοβιετικές δυνάμεις εισήλθαν στο Στούτχοφ στις 9 Μαΐου του 1945.

7 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1945: Η ΠΟΡΕΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΜΠΟΥΧΕΝΒΑΛΝΤ

Καθώς οι αμερικανικές δυνάμεις πλησίαζαν, οι Ναζί ξεκίνησαν τη μαζική εκκένωση κρατουμένων από το στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπούχενβαλντ και τα δευτερεύοντα στρατόπεδά του. Σχεδόν 30.000 κρατούμενοι οδηγήθηκαν σε καταναγκαστικές πορείες θανάτου μακριά από την προέλαση των αμερικανικών δυνάμεων. Σχεδόν το ένα τρίτο αυτών των κρατουμένων πέθανε κατά τη διάρκεια των πορειών. Στις 11 Απριλίου του 1945, οι επιζήσαντες κρατούμενοι ανέλαβαν τον έλεγχο του στρατοπέδου λίγο προτού οι αμερικανικές δυνάμεις εισέλθουν την ίδια ημέρα.

26 ΑΠΡΙΛΙΟΥ, 1945: Η ΠΟΡΕΙΑ ΘΑΝΑΤΟΥ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΝΤΑΧΑΟΥ: Μόλις τρεις ημέρες πριν την απελευθέρωση του στρατοπέδου Νταχάου, οι SS ανάγκασαν περίπου 7.000 κρατούμενους σε πορεία θανάτου νότια από το Νταχάου προς το Tegernsee. Κατά τη διάρκεια των έξι ημερών της πορείας, όσοι δεν μπόρεσαν να διατηρήσουν το ρυθμό ή να συνεχίσουν πυροβολήθηκαν. Πολλοί ακόμη πέθαναν από την έκθεση στο κρύο, την πείνα ή την εξάντληση. Οι αμερικανικές δυνάμεις απελευθέρωσαν το στρατόπεδο συγκέντρωσης Νταχάου στις 29 Απριλίου του 1945. Στις αρχές Μαΐου του 1945, οι Αμερικανοί στρατιώτες απελευθέρωσαν τους κρατουμένους που είχαν επιβιώσει της πορείας θανάτου προς το Tegernsee.